Werkend
De werkzaamheidsgraad, het aandeel werkenden in de bevolking op arbeidsleeftijd, fungeert als een kernindicator van het arbeidsmarktbeleid. Meer nog, de Vlaamse Regering (Diependaele I) zet expliciet in op het verhogen van de werkzaamheidsgraad. Het behalen en overschrijden van de doelstelling van 80% werkzaamheidsgraad is topprioriteit. Dit zou een stevige sprint betekenen, vanuit het Europese peloton richting de toplanden, zoals de Scandinavische landen en buurlanden Nederland en Duitsland. Vanuit het Steunpunt Werk vinden we het belangrijk om de doelstelling van meer mensen aan het werk te flankeren vanuit een positieve, inclusieve benadering van werk. We gebruiken in onze monitoring en analyses de insteek dat kwaliteitsvol werk mensen kan emanciperen en hen een doel en identiteit geeft. Deze positieve benadering van werk wordt ondersteund door veelvuldig wetenschappelijk onderzoek.
Sarah Vansteenkiste
Werkzaamheidsgraad in Europees en lokaal perspectief
Via onze cijferreeksen houden we al jaren de vinger aan de pols op het vlak van de evolutie van de werkzaamheidsgraad.
In het dashboard ‘Vlaanderen binnen Europa’ kan je steeds de laatste stand van zaken raadplegen en Vlaanderen vergelijken met de andere Belgische gewesten en alle EU-lidstaten. Binnen dit dashboard ontleden we de werkzaamheidsgraad verder naar leeftijd, geslacht, onderwijsniveau, geboorteland en nationaliteit. We bieden ook drie verfijningen aan van de werkzaamheidsgraad:
- de werkzaamheidsgraad exclusief studenten, waar we de focus leggen op de werkzaamheidsgraad bij jongeren indien studenten buiten beschouwing worden gelaten.
- de werkzaamheidsgraad bij recent afgestudeerden, oftewel 20- tot 34-jarigen die in de laatste drie jaar zijn afgestudeerd met minstens een diploma hoger secundair onderwijs.
- de werkzaamheidsgraad in voltijdse equivalenten (VTE) , waarbij rekening wordt gehouden met het aantal gepresteerde arbeidsuren door alle werkenden. Iemand die halftijds werkt, wordt in de werkzaamheidsgraad in personen als één werkende persoon gerekend, terwijl dit in de werkzaamheidsgraad in VTE slechts als een halve voltijdse job geldt.
Een hogere werkzaamheidsgraad is niet enkel een streefdoel voor de Vlaamse Regering, ook op lokaal vlak worden heel wat initiatieven genomen. Via de cijfers van de Vlaamse Arbeidsrekening is het mogelijk om de evolutie van de werkzaamheidsgraad op niveau van de gemeentes te monitoren, en dit volgens leeftijd, geslacht, nationaliteit en herkomst.
Bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen
Bij de 25- tot 54-jarige hooggeschoolden scoort Vlaanderen in 2023 een werkzaamheidsgraad van meer dan 90%. Maar bij kwetsbare groepen constateren we nog grote kloven. Denk dan bijvoorbeeld aan kortgeschoolden, personen met migratieachtergrond, jongeren in een NEET-situatie, 55-plussers of personen met hinder door handicap, langdurige aandoening of ziekte. Omdat voor ons elk talent telt, monitoren we ook de mate waarin verschillende kwetsbare groepen hun weg naar de arbeidsmarkt vinden. Op onze themapagina over kwetsbare groepen vind je alles terug over hoe deze groepen zich positioneren op de arbeidsmarkt.
Onze cijfermatige analyses over kwetsbare groepen komen ook uitvoerig aan bod in de Trendrapporten ‘Kwetsbare groepen op de Vlaamse arbeidsmarkt’, die we in samenwerking met het Departement Werk en Sociale Economie publiceren. Hier gaan we dieper in op de werkzaamheidsgraad van personen met een migratieachtergrond, vrouwen, (NEET-)jongeren, kortgeschoolden, 55-plussers, personen met een arbeidshandicap, niet-beroepsactieven en verschillende huishoudposities.
Hoe evolueert de werkzaamheidsgraad de volgende jaren?
Dat het behalen van een werkzaamheidsgraad van 80% beslist een pittige uitdaging wordt, staat vast. In een Over.Werk-artikel dat in juni 2024 verscheen, maakten we een inschatting van de haalbaarheid van de Vlaamse en Belgische beleidsdoelstelling van een werkzaamheidsgraad van 80% tegen 2030, door middel van lineaire projecties op basis van geobserveerde jaarlijkse groeivoeten van werkzaamheidsgraden in de periode 2019-2024. De conclusie was dat de 80%-doelstelling binnen bereik blijft voor Vlaanderen, maar eerder onrealistisch lijkt voor België. We becijferden ook welke groeipaden nodig zijn voor de gewesten om de Belgische target van 80% toch te behalen in 2030. In een complementair artikel in dezelfde Over.Werk-editie berekenden we wat deze geprojecteerde werkzaamheidsevolutie zou betekenen voor de economische afhankelijkheidsratio, de verhouding tussen de niet-werkende en de werkende bevolking.
Naast deze lineaire projecties heeft het Steunpunt Werk ook een geavanceerder model ontwikkeld om werkzaamheidsgraden te projecteren, rekening houdend met onder andere recente evoluties op het vlak van beroepsactiviteit en met de bevolkings- en werkloosheidsvooruitzichten van het Federaal Planbureau. De recentste projectieresultaten (volgens drie scenario's) zijn raadpleegbaar in het interactieve dashboard Arbeidsmarktprojecties. Voor een bespreking van de resultaten en methodologische achtergrond bij het projectiemodel kan je terecht op de bijhorende themapagina.
Werkenden: meer dan enkel loontrekkenden
Bij het monitoren van de werkende bevolking wordt vaak in de eerste plaats aan de loontrekkenden gedacht. Dat is niet verrassend, aangezien zij veruit de grootste groep vormen: meer dan acht op de tien werkenden is aan de slag via een arbeidscontract bij een werkgever. Toch verdienen ook de andere statuten voldoende aandacht. Zo maakt het aandeel zelfstandigen de laatste jaren een trage maar gestage groei door, waarbij in Vlaanderen sinds 2016 de kaap van 15,0% werd overschreden. Het gaat hier over meer dan 400 000 zelfstandigen, die worden bijgestaan door meer dan 30 000 helpers. In onze cijferreeksen bundelen we een aantal relevante tabellen rond zelfstandige tewerkstelling. In de Vlaamse Arbeidsrekening wordt deze groep meermaals tot op gemeentelijk niveau onder de loep genomen.
Uiteraard verliezen we ook de grote groep loontrekkenden niet uit het oog. In de cijferreeks ‘Jobkenmerken in Europees perspectief’ monitoren we het aandeel deeltijds werkenden, tijdelijke arbeid en loontrekkenden die een tijdelijke job uitoefenen omdat ze geen passend vast werk vinden (onvrijwillig tijdelijke arbeid). Daarnaast splitsen we jobs op volgens hun kwalificatieniveau en bestuderen we de prevalentie van verschillende vormen van flexibele arbeidsvormen, zoals ploegenarbeid, avond-, nacht-, zaterdag- en zondagwerk.
Andere interessante thema's
Niet-beroepsactief
Wie zijn de niet-beroepsactieven in de bevolking? Hoe evolueert hun aandeel?