Ga verder naar de inhoud

Motivatie en drempels om te leren

De monitoring van een leercultuur gaat verder dan enkel de opleidingsparticipatie of de inspanningen van werkgevers en bedrijven. Om een uitgebreider beeld van opleidingsdeelname te schetsen, is het van belang om ook te kijken naar de leerbereidheid, de verschillende soorten motivatieprofielen, drijfveren voor leren en welke drempels mensen ondervinden wanneer ze (meer) willen deelnemen aan opleiding. Vandaar dat het Steunpunt Werk deze facetten van levenslang ook actief monitort. Deze cijfers liggen aan de basis van heel wat inhoudelijke analyses, die we publiceren in monitoringsrapporten en in Over.Werk. Voorts dienen deze analyses en inzichten als input voor beleidsadviezen, zoals het eerste en tweede arbeidsmarktexpertenadvies, en verschillende projectgroepen, zoals de OESO skills strategieën.

Chronische problematiek van de Vlaamse arbeidsmarkt: de lage opleidingsbereidheid

De OESO concludeerde in haar Skills Strategy (2019) dat er een te beperkte leercultuur is in Vlaanderen. Dat blijkt uit verschillende indicatoren m.b.t. de opleidingsparticipatie van individuen, zoals ook onze monitoringrapporten met het Departement Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie en Sociale Economie (WEWIS) onderstrepen. De analyses, op basis van de Adult Education Survey, wijzen er bovendien op dat er in Vlaanderen een relatief grote groep volwassenen bestaat die niet wenst te leren en ook geen nood om te leren ervaart. Daartegenover staan een snel evoluerende arbeidsmarkt, gekenmerkt door krapte en mismatch, en maatschappelijke evoluties zoals robotisering, digitalisering en de klimaattransitie die heel wat andere en nieuwe vaardigheden vereisen. De lage opleidingsbereidheid is een van de belangrijke problematieken van de Vlaamse arbeidsmarkt, aldus het tweede expertenadvies van de arbeidsmarktexpertengroep van de Minister(s) van Werk van de vorige Vlaamse Regering, waar de coördinator van het Steunpunt Werk, deel van uitmaakt. In dit advies formuleren de experten aanbevelingen om tot een leer- en loopbaanoffensief te komen dat de geringe loopbaanactie en leermotivatie in Vlaanderen kan helpen doorbreken.

Hoe groot is de groep in Vlaanderen die geen nood heeft aan opleidingen?

De Adult Education Survey (AES) is de bron bij uitstek om na te gaan waarom er al dan niet deelgenomen wordt aan opleiding gedurende de laatste twaalf maanden. Uit de analyse van de AES (2022) blijkt dat 49,1% van de Vlamingen niet heeft deelgenomen en ook niet wenst deel te nemen aan opleiding. De verklaring voor de lage opleidingsbereidheid ligt vooral in het gebrek aan een ervaren leernood. Meer dan acht op de tien (82,8%) van de 25- tot 64-jarigen die geen opleiding volgen en er ook geen willen volgen, geven aan dat dit komt doordat zij geen leernood ervaren (40,7% van de totale populatie). Daarmee is ‘geen nood hebben aan opleiding’ de belangrijkste reden waarom mensen niet leren en ook meteen de hardnekkigste drempel rond levenslang leren. Vaak wordt de middelmatige positie van Vlaanderen toegeschreven aan het ontbreken van een leercultuur, en in mindere mate aan andere drempels. De analyses op basis van de AES bevestigen dat andere drempels aanwezig kunnen zijn, maar in mindere mate doorslaggevend zijn. We brachten ook de hefbomen in kaart waarvan personen menen dat het kan helpen om opleidingsdeelname te verhogen. Flexibele werktijden of vrije tijd (19,5%) worden het vaakste aangeduid als maatregel die deelname aan opleiding kan bevorderen. Ook de op twee na meest aangehaalde hefboom ‘een meer flexibel opleidingsaanbod zodat ik opleidingen beter kan combineren met werk en gezin’ (12,6%) verwijst naar de work-life-balance.

De analyse van de Adult Education Survey maakt deel uit van de monitoringsrapporten die het Steunpunt Werk in samenwerking met het Departement WEWIS publiceert. De enquête omtrent leren bij volwassenen (de AES) wordt om de vijf à zes jaar in alle lidstaten van de Europese Unie afgenomen. De laatste AES dateert van 2022.

Relevante publicaties en projecten

Om een sterkere Vlaamse leercultuur te creëren, is het onder andere noodzakelijk om mensen voldoende te informeren over de risico’s die verbonden zijn aan het niet volgen van een opleiding, de positieve uitkomsten van opleidingen – zowel voor de arbeidsmarkt als op persoonlijk vlak - centraler te zetten bij wijze van inspiratie en motivatie, en de link duidelijker te maken tussen enerzijds de vaardigheden die elke Vlaming individueel bezit en anderzijds vaardigheden die nodig (zullen) zijn om te kunnen participeren aan de arbeidsmarkt en specifieke jobs. Daarbij dient er voldoende aandacht te zijn voor de kwetsbare profielen, gezien de sterke mattheuseffecten die we op dit vlak vaststellen.

Diverse projecten, onderzoeken en adviezen spelen op verschillende van deze facetten in:

  • Het Steunpunt Werk is volop bezig met de ontwikkeling van een competentieprognosemodel. Via projecties van de arbeidsvraag en het arbeidsaanbod willen we de vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten in kaart brengen op het niveau van sectoren, beroepen en competenties. De ontwikkeling van competentieprognoses vormt een cruciale schakel in het leer- en loopbaanoffensief van de arbeidsmarktexpertengroep, waar Steunpunt Werk coördinator Sarah Vansteenkiste deel van uitmaakt. Ook de huidige Vlaamse Regering (2024-2029) beschouwt competentieprognoses als een cruciale schakel in een dynamische arbeidsmarkt en een lerende samenleving. Door het competentiedenken meer centraal te zetten, kan de link tussen enerzijds loopbanen en anderzijds de ruimere arbeidsmarktcontext, en de daaruit voortvloeiende noden, makkelijker gelegd worden.
  • In mei 2022 werd het Skills Strategy Implementation Guidance project 'The Faces of Learners in Flanders: A Segmentation Approach' afgerond, een samenwerkingsproject tussen de Vlaamse Regering en de OESO. In februari 2021 startte het traject met als doel een model te ontwikkelen om de markt voor volwasseneducatie in Vlaanderen te segmenteren op basis van motivaties en drempels. De bevolkingssegmentatie voor levenslang leren resulteerde in de identificatie van negen profielen van volwassen lerenden, subgroepen in de bevolking die een reeks leermotivaties en drempels voor deelname gemeenschappelijk hebben. De verschillende behoeften kunnen zo beter in kaart gebracht worden, wat kan helpen bij de ontwikkeling van een aangepast beleid. Het Steunpunt Werk maakte samen met andere stakeholders uit het onderwijs- en werkveld, deel uit van het projectteam ter ondersteuning van dit OESO-project. Op het kennisplatform van het Departement WEWIS vindt u de samenvatting van het onderzoek, het volledige rapport, en de opname en presentatie van het slotvent op 16 mei 2022. In de tweede Over.Werk-editie van 2022 vindt u ook een bijdrage over dit rapport.
  • Uit het tweede advies van de arbeidsmarktexperten komt de belangrijke rol van het Partnerschap Levenslang Leren naar voren. Dit partnerschap lanceerde recent het ambitieuze actieplan "Koers zetten naar een lerend Vlaanderen". Daarin worden 47 acties naar voor geschoven die moeten helpen om hefbomen en drempels in levenslang leren vast te stellen en de opleidingsdeelname te verhogen. Het Steunpunt Werk levert input, gaande van cijfers tot inzichten, aan dit partnerschap. Het rapport ‘verzameling aan inzichten over levenslang leren: leergretigheid, lerende organisaties, aanbod, begeleiding en afstemming tussen vraag en aanbod’ had als initiële doel om de leden van de werkgroepen van het Partnerschap Levenslang Leren te informeren over verschillende topics rond levenslang leren. Ondertussen is het uitgegroeid tot een niet-exhaustieve collectie van rapporten, onderzoeken, beleidsteksten en experimenten over levenslang leren, bestemd voor zowel actoren in het levenslang leren-landschap als geïnteresseerden. Dit rapport is een samenwerking tussen Steunpunt Werk, het expertisecentrum innovatieve leerwegen van WEWIS, het departement onderwijs en vorming en de verschillende leden van de werkgroepen.

Levenslang leren centraal in Over.Werk

Wie graag nog meer leest over levenslang leren, kan terecht bij ons tijdschrift Over.Werk. Verschillende eerdere nummers stonden in het teken van deze thematiek, met zowel kwantitatieve als kwalitatieve analyses, opiniërende bijdragen en beleidsadviezen.

Andere interessante thema's

Levenslang leren

Wie neemt deel aan opleiding en waarom (niet)? Welke inspanningen doen werkgevers?

Geïntegreerd arbeidsmarktprojectiemodel

Hoe evolueren de vraag en het aanbod van arbeidskrachten in de toekomst? Welke mismatches kunnen er in de toekomst zijn op de arbeidsmarkt?

Meer lezen