Opleidingsdeelname individuen
De competenties die op de arbeidsmarkt gevraagd worden, sluiten niet altijd aan bij de aangeboden competenties. Bovendien evolueert het takenpakket van vele jobs onder invloed van o.a. digitalisering, robotisering en klimaattransitie. Het stelselmatig ontwikkelen, onderhouden en aanscherpen van competenties is dan ook een belangrijk sleutel om burgers voldoende aansluiting te laten vinden bij de vraagzijde van de arbeidsmarkt en de toekomstige evoluties die er plaatsvinden. Het biedt ook de nodige grondstof om werkenden vlot te doen bewegen binnen en tussen jobs. Naast een voldoende basiseducatie is ook bij- en omscholing tijdens de beroepsactieve leeftijd hierin cruciaal. Bij- en omscholing zorgen er immers voor dat kennis en vaardigheden up-to-date blijven. Vanuit het Steunpunt Werk nemen we de monitoring op van de mate waarin individuen deelnemen aan opleiding. Naast deze monitoring bieden we ook inhoudelijke analyses aan en leveren we input aan verschillende projecten en beleidsadviezen met betrekking tot levenslang leren.
Sarah Vansteenkiste
Naar een opleidingsparticipatie van 60%
Zowel op Vlaams, Belgisch als Europees niveau staan levenslang leren en het creëren van een leercultuur centraal op de agenda. In Vlaanderen ligt de beleidsfocus binnen het domein Werk de komende jaren sterk op opleiden. Beleidsrapporten en adviezen zoals het VESOC-akkoord ‘Alle hens aan dek’, de langetermijnstrategie voor Vlaanderen ‘Visie 2050’, de twee gepubliceerde arbeidsmarktadviezen van de arbeidsmarktexpertengroep op vraag van minister Crevits, en het actieplan levenslang leren “Koers zetten naar een lerend Vlaanderen” van het Partnerschap Levenslang Leren zijn daar het bewijs van.
Op Europees niveau heeft de Europese Commissie in 2021 een nieuwe doelstelling vastgelegd in het kader van het Actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten om tegen 2030 de opleidingsparticipatie van volwassenen te verhogen tot 60% (voor (niet-)formeel leren volgens de twaalfmaandenindicator). Deze doelstelling wordt gezien als een graadmeter voor een lerende samenleving, een ambitie die onderschreven wordt door onder andere het Partnerschap Levenslang Leren. Naast de 60%-target voor levenslang leren, heeft de Europese Commissie nog andere doelen gedefinieerd, zoals de beperking van het aandeel vroegtijdig schoolverlaters tot 9% tegen 2030. Nog op Europees niveau zijn er in 2021 zeven nieuwe doelstellingen vastgeleged in navolging van het strategisch framework 'Education and Training 2020'. Zo streeeft men tegen 2025 onder andere naar 47% opleidingsdeelname gedurende het referentiejaar (bron: Eurostat).
Monitoring van opleidingsdeelname: van initiële tot voortgezette opleidingen
Binnen het Steunpunt Werk monitoren en analyseren we zowel de initiële als de voortgezette opleidingen in het kader van levenslang leren. In het licht van de arbeidsmarktkrapte en het bereiken van de beoogde 80% werkzaamheidsgraad is het wegwerken van de mismatch tussen vraag en aanbod cruciaal. Die mismatch wegwerken begint al op de schoolbanken: een goede initiële opleiding vergroot namelijk de kansen op de arbeidsmarkt. Daarom is het belangrijk dat jongeren niet vroeger de schoolbanken verlaten dan nodig, dat ze de benodigde competenties op zak hebben en dat het aantal NEET-jongeren, jongeren die noch een opleiding volgen noch aan het werk zijn, beperkt wordt. Wanneer we inzoomen op de arbeidsmarktvraag, constateren we dat hogergeschoolde profielen sterk gegeerd zijn. Met een percentage hooggeschoolden van 51,1% in 2023 (30- tot 34-jarigen) beschikt Vlaanderen over een relatief groot aandeel volwassenen die over hoge competentieniveaus beschikken.
In het dashboard 'Vlaanderen binnen Europa' is het mogelijk om de aandelen vroegtijdige schoolverlaters, gekwalificeerde jongeren, NEET-jongeren en hooggeschoolden regionaal en Europees te vergelijken.
Maar leren stopt niet wanneer je een diploma in handen hebt. Competenties en vaardigheden dienen mee te evolueren met de maatschappelijke ontwikkelingen. Voortgezette opleidingen zorgen ervoor dat mensen weerbaar en inzetbaar blijven op de arbeidsmarkt. Een leven lang leren is eveneens belangrijk voor ieders persoonlijke ontwikkeling, sociale integratie en actief burgerschap. Als we er onze cijfers en analyses bijnemen, dan volgt echter de vaststelling dat nog te weinig volwassenen in Vlaanderen participeren aan levenslang leren, vooral dan zij die er het meeste nood aan hebben. Met een opleidingsdeelname op vier weken van 11,2% (op basis van de Enquête naar Arbeidskrachten, EAK), bevond Vlaanderen zich in 2023 in de Europese middenmoot. In de Europese Unie (EU-27) volgde gemiddeld 12,7% van de inwoners een opleiding (LFS). Toplanden zoals Denemarken en Zweden hebben opleidingsdeelnamecijfers tussen de dertig en veertig procent (respectievelijk 30,5% en 38,8%).
Omdat de beleidsfocus sinds 2021 niet langer uitsluitend op de vierwekenindicator ligt, maar nu ook aandacht heeft voor opleidingsdeelname gedurende het referentiejaar, focussen we ons ook op de twaalfmaandenindicator. Deze indicator wordt namelijk beschouwd als een meer omvattende maatstaf voor opleidingsdeelname. De opleidingsparticipatie op twaalf maanden bedraagt in 2023 in Vlaanderen 26,0%, een stuk hoger dan de vierwekenindicator, maar nog ver buiten het bereik van de 60%- en 47%-doelstellingen die de Europese Commissie voor de twaalfmaandenindicator vooropstelt. Een jaar eerder, in 2022, lag de opleidingsdeelname voor de referentieperiode van twaalf maanden wel nog 3,6 procentpunten lager. Daarmee bevindt het Vlaamse Gewest zich in de lagere middenmoot en onder het Europese gemiddelde van 25,1%. Omdat Eurostat pas vanaf referentiejaar 2022 variabelen introduceerde in de LFS om de twaalfmaandenindicator te berekenen (en dit tweejarlijks), is 2022 voorlopig het enige jaar waarvoor we een Europese vergelijking kunnen maken.
Mattheuseffecten in opleidingsdeelname
Achter de globale opleidingsdeelname gaan verscheidene ongelijkheden schuil. Via een analyse van de opleidingsdeelname naar persoonskenmerken krijgen we een beter zicht op de ongelijkheden naar geslacht, leeftijd, onderwijsniveau, ILO-statuut en geboorteland. Ook in 2021 is er nog steeds sprake van een duidelijk mattheuseffect: mensen die reeds een sterk profiel hebben (zoals hooggeschoolden) volgen het vaakst opleidingen, terwijl mensen die het meeste nood hebben aan opleiding, zoals 55-plussers of kortgeschoolden, maar bijvoorbeeld ook mensen wiens job onder druk staat door automatisering, doorgaans minder vaak opleidingen volgen. Voor meer duiding verwijzen we naar de jaarlijkse monitoringsrapporten en de Over.Werk-artikels die hierover verschenen zijn.
Opleidingsbereidheid
Een verklaring voor de matige opleidingsdeelname in Vlaanderen is te vinden in de lage opleidingsbereidheid. Ondanks de vele initiatieven en de beleidsaandacht voor het onderwerp, ontbreekt een sterke leercultuur vooralsnog. Een deel van de volwassenen ziet het belang van leren voor de eigen loopbaan en persoonlijke ontwikkeling niet in, anderen worden dan weer geconfronteerd met drempels zoals tijdsdruk of het gebrek aan digitale skills en infrastructuur om aan online of blended leren deel te nemen. Meer cijfers en inzichten over drempels en drijfveren om te leren, vind je terug bij het onderzoeksthema 'Motivatie en drempels om te leren’.
Projecten, adviezen en onderzoeken
Het Steunpunt Werk is actief in heel wat projecten en schrijft mee aan adviezen en rapporten die betrekking hebben op de thematiek van levenslang leren:
- Jaarlijks publiceert het Steunpunt Werk in samenwerking met het Departement Werk en Sociale Economie het monitoringsrapport ‘Opleidingsdeelname en de opleidingsinspanningen van werkgevers in Vlaanderen’. Daarin brengen we een uitgebreide monitoring van de opleidingsdeelname en -inspanningen in Vlaanderen op basis van verschillende bronnen. Er verschenen reeds twee edities (in 2020 en 2021). In 2022 vatten we de resultaten rond opleidingsdeelname en onderwijs op basis van de EAK in een Over.Werk-artikel in plaats van een uitgebreider rapport omwille van een gebrek aan andere levenslang leren-bronnen die in 2022 een update kregen.
- Na de 'Skills Strategy'-doorlichting door de OESO in 2018-2019, werkte deze organisatie in de periode 2021-2022 aan het project ‘Strengthening Profiling and Segmentation of Adult Learners in Flanders’. Het Steunpunt Werk maakte actief deel uit van het projectteam dat opgericht werd ter ondersteuning van dit samenwerkingsproject tussen de Vlaamse Regering en de OESO. In februari 2021 startte het traject om een alternatief en gedetailleerd datagedreven segmenteringsmodel voor levenslang leren in Vlaanderen te creëren en om het beleid toe te laten gerichter te communiceren en het leergedrag van burgers beter te stimuleren. De bevolkingssegmentatie resulteerde uiteindelijk in de identificatie van negen profielen van volwassen lerenden, gebaseerd op gedeelde karakteristieken die de leerbehoeften bepalen. Voor het volledige rapport ('The Faces of Learners in Flanders: A Segmentation Approach') samen met de samenvatting van het onderzoek, en de opname en presentatie van het slotevent op 16 mei 2022, kunt u terecht op het kennisplatform van het Departement Werk en Sociale Economie. In de tweede Over.Werk-editie van 2022 vindt u ook een bijdrage over dit rapport.
- De coördinator van het Steunpunt Werk prof. dr. Sarah Vansteenkiste maakt samen met prof. dr. Ans De Vos, Wim Van der Beken, prof. dr. Ludo Struyven, prof. dr. Ive Marx en prof. dr. Stijn Baert deel uit van de arbeidsmarktexpertengroep van toenmalig Vlaams minister van Werk Hilde Crevits. In het tweede advies ”leer- en loopbaanoffensief in Vlaanderen” ligt de focus onder andere op het helpen beantwoorden van de te lage opleidingsmotivatie en -participatie.
- In het kader van het Vlaams regeerakkoord, werd in 2020 het Partnerschap Levenslang Leren opgericht. Dit partnerschap kreeg als opdracht om van Vlaanderen een lerende samenleving te maken. Het Steunpunt Werk levert input, gaande van cijfers tot inzichten, aan het Partnerschap Levenslang Leren. Het rapport ‘verzameling aan inzichten over levenslang leren: leergretigheid, lerende organisaties, aanbod, begeleiding en afstemming tussen vraag en aanbod’ had als initiële doel om de leden van de werkgroepen van het Partnerschap Levenslang Leren te informeren over verschillende topics rond levenslang leren. Ondertussen is het uitgegroeid tot een niet-exhaustieve collectie van rapporten, onderzoeken, beleidsteksten en experimenten over levenslang leren, bestemd voor zowel actoren in het levenslang leren-landschap als geïnteresseerden. Dit rapport is een samenwerking tussen Steunpunt Werk, het expertisecentrum innovatieve leerwegen van DWSE, het departement onderwijs en vorming en de verschillende leden van de werkgroepen.
Andere interessante thema's
Levenslang leren
Wie neemt deel aan opleiding en waarom (niet)? Welke inspanningen doen werkgevers?
Kwetsbare groepen
Hoe positioneren kwetsbare groepen zich op de arbeidsmarkt?