Jobkenmerken
Met het Steunpunt Werk monitoren en analyseren we een breed gamma aan jobkenmerken. Op deze pagina focussen we op het arbeidsregime (vol- of (onvrijwillig) deeltijds werk) de flexibele arbeidsvormen (nachtarbeid, ploegenarbeid, avondwerk, weekendwerk), het contracttype (vast of (onvrijwillig) tijdelijk werk), en het kwalificatieniveau van de job (laag-, midden-, of hooggekwalificieerd). Kenmerken zoals sector, beroep en statuut (zelfstandig of loontrekkend) komen in andere themapagina's aan bod.
Sarah Vansteenkiste
Jobkenmerken in Europees en lokaal perspectief
Op basis van de Labour Force Survey (LFS), uitgevoerd door Eurostat, kunnen we de positie van Vlaanderen en de andere gewesten binnen Europa vergelijken op vlak van arbeidsregime, contracttype, jobkwalificatieniveau en flexibele arbeidsvorm. Inzoomen op België en de gewesten is mogelijk via haar tegenhanger, de Enquête naar Arbeidskrachten (EAK), uitgevoerd door Statbel. In ons dashboard ‘Vlaanderen binnen Europa’, dat we samen met het Departement Werk en Sociale Economie hebben opgesteld, bieden we uitgebreide tijdsreeksen voor deze thema's visueel aantrekkelijk aan.
Via onze berekeningen binnen de Vlaamse Arbeidsrekening is het mogelijk om ook te focussen op een selecte set van jobkenmerken tot op het niveau van de gemeenten. We bieden er een inkijk in de cijfers van de loontrekkenden naar (hoofd)sector, arbeidsregime, geslacht, leeftijd en woonplaats en in deze van de werkenden naar (hoofd)sector, statuut, geslacht, leeftijd en woonplaats.
Deeltijds werk: nog steeds vooral een vrouwenzaak
Als we inzoomen op arbeidsregime valt het op dat deeltijds werk nog steeds vooral een vrouwenzaak is: 39,2% van de vrouwen tussen 20 en 64 jaar is anno 2023 deeltijds aan de slag tegenover 9,9% van de mannen. De voorbije 40 jaar is de algemene werkzaamheidsgraad in Vlaanderen toegenomen door een sterke stijging van het aandeel werkende vrouwen (van 40,3% in 1983 naar 73,3% in 2023), waar dit aandeel bij de mannen relatief constant bleef (80,5% in 1983 en 80,3% in 2023). Toch merken we in het arbeidsregime nog een groot verschil op gendervlak. Dat valt mede te verklaren door de type sectoren waar vrouwen aan de slag gaan, namelijk vaker sectoren waar deeltijds werk de norm is zoals in de social-profit, en door het nog steeds sterker opnemen van zorgtaken binnen het gezin. In een recent Over.Werk-artikel van het Steunpunt Werk gaan we daar dieper op in.
De link tussen deeltijd arbeid en de werkzaamheidsgraad in voltijdse equivalenten
In ons dashboard 'Vlaanderen binnen Europa' nemen we ook de werkzaamheidsgraad in voltijdse equivalenten (VTE) op. Deze indicator geeft aan welk aandeel van de bevolking zou werken indien het totaal gepresteerde arbeidsvolume herverdeeld zou worden zodat iedere job een voltijdse job zou zijn. Omdat de globale werkzaamheidsgraad uitgedrukt is in personen, houdt deze indicator geen rekening met deeltijdarbeid of met het aantal gewerkte uren. Iemand die halftijds werkt, wordt in de werkzaamheidsgraad in personen als één werkende persoon geteld, terwijl die in de werkzaamheidsgraad in VTE slechts als een halve voltijdse job wordt geteld. Een groot verschil tussen de globale werkzaamheidsgraad en in VTE wijst op een hoog aandeel deeltijdarbeid en/of een gemiddeld lage wekelijkse arbeidsduur. Op vlak van de werkzaamheidsgraad in VTE neemt Vlaanderen een middenpositie in. Maar het is wel opvallend dat we bepaalde landen die hoger scoren qua algemene werkzaamheidsgraad dan Vlaanderen, zoals Nederland, Denemarken en Oostenrijk, in de rangschikking op vlak van VTE achter ons laten.
Minder sterke aanwezigheid van flexibele arbeidsvormen in Vlaanderen
De flexibele arbeidsvormen (zaterdagwerk, zondagwerk, avondwerk, nachtwerk en ploegenarbeid) worden sinds de LFS-hervorming van 2021 in de overige EU-landen enkel nog in oneven jaren bevraagd. Cijfers voor de gewesten en België zijn op basis van de EAK wel elk jaar beschikbaar. In onderstaande figuur stellen we voor twee van de vijf flexibele arbeidsvormen (zaterdagwerk en ploegenarbeid) een lichte daling vast in 2023 in vergelijking met een jaar eerder. Avondwerk blijft dan weer constant, terwijl nachtarbeid en zondagwerk een lichte toename kennen in Vlaanderen. In een recente monitoringsbijdrage aan Over.Werk onderzoeken we hoe diverse vormen van flexibele arbeid aanwezig zijn onder loonttrekkenden in Vlaanderen en hoe deze cijfers zich verhouden tot onze buurlanden. We richten ons zowel op het sectoraal als individueel perspectief.
Omdat de Europese cijfers (exclusief België) met betrekking tot flexibele arbeidsvormen vanaf 2021 enkel in oneven jaren beschikbaar worden gesteld door Eurostat, kunnen we voor de Europese vergelijking met de 2023-cijfers een update geven. Vlamingen, en bij uitbreiding Belgen, behoren bij de minder flexibele loontrekkenden in Europa. Met 3,4% nachtarbeid zit Vlaanderen onder het Europese gemiddelde van 4,8%. Ook op vlak van ploegenarbeid (respectievelijk 13,9% versus 17,9%) vertoont de Vlaamse arbeidsmarkt minder flexibiliteit in vergelijking met de rest van Europa (EU-27). Op het domein van weekendwerk en vooral zondagwerk vinden we wel de aansluiting met de Europese trend: in Europa werkt 10,4% van de loontrekkenden op zondag, in Vlaanderen is dat 10,3%. Voor zaterdagwerk is het verschil tussen Vlaanderen en EU-27 nog iets groter: 16,2% ten opzichte van 18,2%. Wat betreft avondwerk kon Vlaanderen in 2021 het Europese gemiddelde nog overtreffen (respectievelijk 13,2% versus 11,4%). Echter, in 2023 bevindt het Vlaamse Gewest zich met een aandeel avondwerk van 10,8% opnieuw één procenpunt onder het Europees gemiddelde (11,8%). Belangrijke noot hierbij is dat Vlaanderen enkel in 2021 dergelijk hoog percentage (13,2%) kon optekenen. Zo bedroeg het aandeel avondwerk in 2020 nog 9%. Bij de opmerkelijke toename van avondwerk in 2021 kan de impact van de COVID-19-pandemie aan de basis liggen, maar kan er ook een methodologische invloed van tel zijn door de hervorming van de EAK-vragenlijst in 2021.
De Europese cijfers voor de flexibele arbeidsvormen zullen opnieuw een update krijgen in ons interactieve dashboard 'Vlaanderen binnen Europa' in het voorjaar van 2026, met cijfers voor het referentiejaar 2025.
Themanummer Over.Werk: flexibele arbeid
In december 2023 publiceerde het Steunpunt Werk een nieuwe editie van Over.Werk met flexibele arbeid als centrale thema. De themakatern biedt ruimte voor zowel monitoring- en onderzoeksbijdragen, als beleids- en opiniërende teksten over onderwerpen die binnen dit ruime thema vallen. De volgende thema’s komen aan bod: deeltijds werk als verklarende factor voor de verborgen genderkloof, het voorkomen van flexibele arbeidsvormen op onze arbeidsmarkt, de dynamiek van flexi-jobs, een risicoanalyse van gecomprimeerde werkschema’s, de vorming van uitzendkrachten, enzovoort.
Jobpolarisatie op de Vlaamse arbeidsmarkt
Sinds jaren zien we duidelijke verschuivingen in de sectorale verdeling van de Belgische werkgelegenheid. De desindustrialisering en opgang van de dienstensectoren vormen daarbij elkaars tegenpolen. Daarnaast doet er zich ook een verschuiving voor in de beroepenstructuur, waarbij het belang van hooggekwalificeerde beroepen systematisch toeneemt. In onze cijferreeks rond kwalificatieniveau van de jobs vinden we deze trend eveneens terug. Ook in ons eerder rapport ‘Toekomstverkenningen arbeidsmarkt 2050’ dat we maakten in het kader van de Visie 2050 strategie van de Vlaamse Regering (Bourgeois II), gingen we in op deze trend en maakten we projecties voor de komende decennia.
De opdeling naar kwalificatieniveau van jobs baseren we op de ISCO-beroepenclassificatie. We onderscheiden laaggekwalificeerde jobs (elementaire beroepen zoals ongeschoolde arbeiders of schoonmaakpersoneel), middengekwalificeerde jobs (waaronder administratief personeel, dienstverlenend personeel en verkopers, arbeiders in bijvoorbeeld de metaal of bouw, bedieners van machines, chauffeurs) en hooggekwalificeerde jobs (managers, intellectuele of wetenschappelijke beroepen, technici).
Tijdelijke arbeid: jongeren oververtegenwoordigd
In welke mate wordt de werkende bevolking in Vlaanderen geconfronteerd met tijdelijke tewerkstelling? Daarvoor kijken we naar het contracttype waarmee ze tewerkgesteld zijn. Bij de Vlaamse loontrekkenden tussen de 20 en 64 jaar is 6,6% tijdelijk tewerkgesteld in 2023. Dit aandeel schiet de hoogte in wanneer het over jongeren gaat. Zo is 39,7% van de jongeren tussen 20 en 24 jaar aan de slag met een tijdelijke contract. Bij de 15- tot 24-jarigen gaat het zelfs over meer dan de helft, namelijk 51,6%. Vooral uitzendarbeid is voor jongeren vaak een belangrijk instroomkanaal. Omdat jongeren oververtegenwoordigd zijn in tijdelijk werk, wisselen ze ook vaker periodes van werk af met periodes van werkloosheid. Ook bij onvrijwillige tijdelijke arbeid ligt het aandeel dat een tijdelijke job uitoefent omdat ze geen passend vast werk vinden hoger bij de 20- tot 24-jarigen (4,3% in 2023) en de 15- tot 24-jarigen (3,9%) dan bij de gemiddelde werkende bevolking (0,9% van de 20- tot 64-jarigen).
In ons dashboard Trendindicatoren Vlaamse Arbeidsmarkt en onze kwartaalberichten voorzien we de laatst beschikbare cijfers (met duiding) voor de belangrijkste indicatoren van de werkzaamheid, werkloosheid, (sectorale) tewerkstelling en de vacaturemarkt. In het onderdeel ‘tewerkstelling en sectoren’ wordt onder andere de evolutie van het aantal werknemers in de uitzendsector gevisualiseerd.
Kwetsbare groepen in beeld
In het Trendrapport ‘Kwetsbare groepen op de Vlaamse arbeidsmarkt’ ontleden we jaarlijks de arbeidsmarktpositie van (NEET-)jongeren, 55-plussers, kortgeschoolden, personen met een migratieachtergrond, personen met een arbeidshandicap, de niet-beroepsactieven, verschillende huishoudposities (sinds de editie van 2021) en vrouwen (sinds de editie van 2022). We doen dit aan de hand van een analyse van hun werkzaamheidsgraad, werkloosheidsgraad, transities van werkloosheid naar werk en opleidingsdeelname. Per groep brengen we ook een of meerdere focusrubrieken, waar we een diepgaandere analyse brengen van een aantal kenmerkende cijfers. Bij kortgeschoolden en personen met een migratieachtergrond, bijvoorbeeld, ligt de focus onder andere op het voorkomen van tijdelijke en kortdurende contracten, bij jongeren analyseren we hun voorkomen in atypisch werk, en in het hoofdstuk over vrouwen gaan we dieper in op het voorkomen van deeltijds werk.
In de studie ‘Toekomstverkenning arbeidsmarkt 2050’ wordt de vraag gesteld hoe arbeidsflexibiliteit in de toekomst gaat evolueren. Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Enerzijds vergroten globalisering en technologische ontwikkelingen de nood aan meer flexibiliteit bij bedrijven. Anderzijds is er daardoor ook meer vraag naar specifieke kennis en competenties, wat op zijn beurt net leidt tot meer vaste arbeidsrelaties.
Andere interessante thema's
Arbeidsmarktpositie
Wie begeeft zich wel of niet op de arbeidsmarkt?
Kwetsbare groepen
Hoe positioneren kwetsbare groepen zich op de arbeidsmarkt?
Jobs en vacatures
Wat is de vraag naar arbeid?